“İLLƏR KEÇDİ, DÖNDÜ QARA SAÇLARIN”
Hər dəfə Borçalının ağır elllərindən olan Faxralı və soraqları Gürcüstanın hüdudlarından çox-çox uzaqlardan gələn və təkcə Faxralıya yox, bütövlükdə Borçalıya, Azərbaycana, bir sözlə millətimizə başucalığı gətirən faxralılar haqqında yazanda bu kəndin ziyalı qızı Anaxanım Şahnəzərovanı da mütləq xatırlamış, onun haqqında da yazmaq istəmişəm. Bu günlərdə fikrimi qətiləşdirib kağız-qələm götürdüm. İllərlə elimin bu xanım-xatın ziyalısı barədə beynimdə dolaşdırdığım fikirləri vərəqlərə köçürmək istədim. Və bəlkə də ilk dəfədir ki, bu işin nə qədər çətin olduğunu gördüm. Olduqca çətin, məsuliyyətli, bununla belə şərəfli bir işin altına girdiyimi hiss elədim. Ona görə yox ki, onun haqqında deməyə söz tapmırdım. Əksinə ona görə ki, hardan başlayıb harda qurtarmaqda çətinlik çəkirdim. Nə deyim, necə deyim ki, onun adına yaraşsın, özündən sonra minlərlə könüldə qoyduğu xatirələri bir də oyatsın, üstünə işıq salsın. Nə deyim ki, heç olmazsa, minlərlə yetirməsinin ömür yoluna nur saçmış, həm müəllimə, həm də ana kimi qayğı göstərərək öyüd-nəsihətləri ilə onları müstəqil həyata hazırlamış bir insanın şəninə yaraşan olsun.
Oxucuların daha da yaxından tanıması üçün deyim ki, Anaxanım Süleyman qızı Şahnəzərova 1937-ci il fevralın 4-də Borçalıda – o vaxtkı Lüksemburq (indiki Bolnisi) rayonunun Faxralı kəndində anadan olub. Yaşıdları kimi onun da uşaqlığı qanlı-qadalı ikinci dünya müharibəsi illərinə təsadüf edib, müharibənin vurduğu ağrı-acıları görüb. O vaxtlar dolanışığın çətin olması ucbatından çoxları orta məktəbdə təhsilini yarımçıq qoyub kolxozda işləmək məcburiyyətində qalırdı. Qız uşaqlarının orta məktəbdə sona qədər oxuması isə daha çətin idi. Üstəlik qızların ali təhsil almasına isə o dövrdə az-az rast gəlinərdi. Bunun da əsas səbəbi maddi vəziyyətlə yanaşı, həm də valideynlərin qız uşağının tək-tənha şəhər yerində oxumasına razı olmamaları idi.
Anaxanım Süleyman qızı 1956-cı ildə Faxralı orta məktəbini bitirəndə qərarı qəti idi: ali təhsil almaq. Özünün möhkəm iradəsi, arzusuna çatmaq istəyi və böyüklərin də onun bu istəyinə qarşı çıxmamaları onu elə həmin il Bakıya gətirib çıxardı. Sənədlərini Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) kimya-biologiya fakültəsinə verdi. Orta məktəbdə aldığı dərin savad burda onun köməyinə gəldi: o, tələbə adını qazandı. Qaynar tələbəlik illəri bir-birini əvəz etdikcə gələcək ixtisasının sirlərinə yiyələnir, müəlimlik sənətinin incəliklərini öyrənməyə çalışırdı. Nəhayət, kövrək xatirələrlə dolu tələbəlik illəri arxada qaldı. Anaxanım Süleyman qızı 1962-ci ildə Faxralıdan ali təhsil alan qadınların ilk qaranquşu kimi Borçalıya – doğma Faxralıya qayıtdı. Möhübbət Hüseynovla ailə həyatı qurdu (Möhübbət müəllim sonralar uzun müddət Faxralıda məktəb direktoru işlədi. Borçalıda təhsilin inkişafında, Faxralı ziyalılarının yetişməsində və formalaşmasında xüsusi xidməti oldu.) Faxralı orta məktəbində adına əmək kitabçası açıldı – burada pedaqoji fəaliyyətə başladı. 1969-cu ildən fəaliyyətini Faxralı səkkizillik məktəbində davam etdirdi, 1973-1991-ci illərdə isə Şahbuzlu səkkizillik məktəbində çalışdı. Və çox təəssüflər olsun ki, o, ömrünün ən gözəl çağında, əsl ağbirçəklik eləyəsi vaxtında – 1995-ci il sentyabrın 5-də dünyasını dəyişdi.
Bu sadaladıqlarımız ilk baxışda bəlkə də sadəcə olaraq hər bir insanın həyatında bu və ya digər formada rast gəldiyimiz avtobioqrafik məlumatlar təsiri bağışlayır. Amma dəftər-kitab arasında keçən bu illərin arxasında görün nələr dayanır?! Yuxusuz gecələr, müxtəlif xarakterli şagirdlərin nazı ilə oynamaq, onların bir ana kimi qayğısına qalmaq, düzgün yol göstərmək və bütün bunların qarşılığında bircə şey qazanmaq: el məhəbbəti, bir də sorağı el-el dolaşan yetirmələrinin hər uğurundan haqlı fərəh hissi keçirmək, qürur duymaq!
Hər dəfə Anaxanım Süleyman qızını xatırlayanda istər-istəməz sevimli xalq şairimiz Zəlimxan Yaqubun bir bəndi yadıma düşür:
Cavan idin, kəlağayın ağ idi,
Yaraşırdı ağa qara saçların.
Örpəyinin rəngi hopdu tellərə,
İllər keçdi, döndü qara saçların.
Bəli, Anaxanım Süleyman qızı da qara saçlarını elinin-obasının işıqlı sabahı, yeniyetmələrin savadlı və qəlblərində Vətən məhəbbəti, yurda bağlılıq hissi ilə böyümələri naminə ağartdı. Ağartdı ki, dərs dediyi şagirdlərinin yolunu bir az da çox işıqlandıra bilsin. Bu gün Anaxanım müəlliməni sevdirən, könüllərdə yaşadan bir də odur ki, o, təkcə dərs deməklə kifayətlənmirdi. Şagirdlərə həm də həyat dərsi keçir, oğlanlara ilk növbədə qeyrətli kişi, qızlara isə ləyaqətli ana olmaq barədə dəyərli tövsiyələrini verirdi.
Uzun müddət Faxralı orta məktəbinin direktoru və Azərbaycan Maarif nazirliyinin inspektoru vəzifələrində çalışmış görkəmli folklorşünas alim Hüseynqulu Məmmədli Anaxanım Şahnəzərovadan söhbət düşəndə onu Faxralının ali təhsilli qadınlarının ilk qaranquşu kimi xarakterizə edərək haqqında ürəkdolusu xoş sözlər söyləyər, onun bir müəllim kimi pedaqoji ustalığını yüksək qiymətləndirərdi. Özünün “Görüm Faxralının biri olsun beş” adlı kitabında da elimizin bu ziyalı qızına yer ayırmış, barəsində ürək sözlərini yazmışdır.
Vaxtilə onun şagirdi olmuş Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Bakının Suraxanı rayonundakı 278 saylı orta məktəbin müəllimi Şahpəri Hüseynqızı isə onu belə xatırlayır:
– Anaxanım müəllimə ilə biz kənddə qonşu olmuşuq. Deyərdim ki, o, qonşu kimi əvəzsiz, tayı-bərabəri olmayan bir insan idi. Paxıllıq nədi bilməzdi. Atalar demiş, qonşusunu iki, özünü bir inəkli görmək istəyənlərdən idi. Daim çalışardı ki, qonşuluqda söz-söhbət olmasın, həmişə mehribançılıq olsun. Müəllim kimi də olduqca tələbkar idi. Bununla belə həm də həssas idi. Gözündən bircə şey yayınmazdı. Hər şagirdə fərdi qaydada yanaşar, problemi ilə maraqlanar, qayğı və diqqətini əsirgəməzdi. Şagirdlərə elmin sirləri ilə yanaşı həm də həyat dərsi keçir, daim sadəliyə, düzgünlüyə, yaxşılıq etməyə çağırırdı. Deyirdi ki, adam gərək harda nə danışdığını bilsin. Tez-tez müdriklərdən sitat gətirərək deyərdi: “O yerdə ki, sadəlik, yaxşılıq və həqiqət yoxdur, orda böyüklük də yoxdur”. Şərdən uzaq olmağı tövsiyə edər, şər iş görməkdən qorxsan, heç nədən qorxmazsan, – deyərdi. Bir də deyərdi ki, insan gərək nə bədbəxtliyə görə hədsiz kədərlənməsin, nə də xoşbəxtliklə də çox sevinməsin. Həm onu, həm də bunu qəlbində mərdliklə daşımağı bacarmaq lazımdır.
Şahpəri xanımın öz müəllimi haqda bu minnətdarlıq dolu sözləri yadıma müəllifini unutduğum bir bənd şeiri də saldı:
Ömür əmanətdi, hədiyyə deyil,
Qaytarır bir nəsil, alır bir nəsil.
Vay o şəxslərə ki, yaşayır yüz il,
Düşməyir ünvanı, izi bir yana.
Haqqında söhbət açdığımız Anaxanım Süleyman qızı haqq dünyasına qovuşsa da, bu dünyada adı, ünvanı yaşayır. Qədirbilən faxralılar və vaxtilə dərs dediyi şagirdləri ilə yanaşı bir də Arzu və Elmira kimi ləyaqətli övladları onun mənəvi ömrünə ömür calayırlar. Bu gün Arzunu faxralılar qeyrətli, el-oba təəssübü çəkən, elin xeyir-şərində həmişə başda olan bir eloğlu kimi tanıyırlar. Arzunun Vyana Beynəlxalq universitetinin biznes inzibatçılığı fakültəsində təhsil alan oğlu Qara və Sabunçu rayonundakı 271 saylı orta məktəbin məzunu, hazırda Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin biznesin təşkili fakültəsinin tələbəsi olan qızı Lamiyə də ziyalı, el ağbirçəyi olan nənələrinin arzualrını reallaşdırırlar. Anaxanım xanımın qızı Elmira isə Azərbaycan Vergilər nazirliyində çalışır.
Anaxanım Süleyman qızı talenin ona bəxş elədiyi qısa ömrü elə yaşadı ki, bir ömürdə bir neçə ömrə sığmayacaq qədər xeyirxahlıqlarla yaddaşlara yazıldı, özünə əbədilik qazandı. Elə bu yerdə bir tacik xalq misalı yerinə düşür: “İnsanın ömrü – onun dünyaya baxması və dünyanın onu görməsi ilə deyil, insanların onu yadda saxlaması ilə ölçülür”. Bu mənada Anaxanım Süleyman qızı Tanrının ruhu həmişə şad olan xoşbəxt bəndələrindəndir desək yanılmarıq. Çünki hər zaman xatırlanır, minnətdarlıqla yad edilir. Deməli yaşayır!
Mənbə : Səməndər Məmmədov – “Ağır elsən, Borçalıda adın var…”, Bakı – “Nurlan” – 2009, I kitab.
